केशर लागवडीची संपूर्ण प्रक्रिया – जमिनीच्या तयारीपासून फुलोऱ्यापर्यंत

1.शेतीची पूर्वतयारी
2. लागवडीसाठी योग्य वेळ
3. कंदांची (Corms) मांडणी पद्धत
4. रोप लावण्याचे अंतर व खोली
5. पाणी व्यवस्थापन
6. तणनियंत्रण व शेती देखभाल
7. लागवडीच्या नंतरच्या
 काळजीचे टप्पे 

1. शेतीची पूर्वतयारी

केशर लागवडीपूर्वी जमिनीची योग्य तयारी ही सर्वात महत्त्वाची पायरी असते.

जमिनीत आधी खोल नांगरणी करून, कुजलेले शेणखत (२५-३० टन प्रति हेक्टर) मिसळले पाहिजे. शेणखतामुळे मातीची उर्वरता वाढते व कंदांना आवश्यक पोषकद्रव्ये मिळतात.

त्यानंतर जमिनीत दोन ते तीन वेळा फणसणी करून ती मोकळी व भुसभुशीत करावी. पाणी न साचणारी, सेंद्रिय द्रव्यांनी समृद्ध जमीन तयार झाली की शेती लागवडीसाठी योग्य ठरते.

---

🌸 2. लागवडीसाठी योग्य वेळ

भारतात केशर लागवड जुलै ते सप्टेंबर या कालावधीत करावी.

थंड हवामानात कंद व्यवस्थित उगवतात आणि ऑक्टोबर–नोव्हेंबरमध्ये फुलोरा सुरू होतो.

महाराष्ट्रासारख्या प्रदेशात नियंत्रित वातावरणात (Controlled Conditions) लागवड केली तर वर्षातून एकदा फुलोरा मिळू शकतो.

---

🌾 3. कंदांची मांडणी पद्धत

केशर हे कंदांपासून (bulbs/corms) उगवते. निवडलेले कंद आकाराने जाड, आरोग्यदायी व रोगमुक्त असावेत.

लागवडीपूर्वी हे कंद १% कार्बेन्डाझिम द्रावणात १५ मिनिटे बुडवून निर्जंतुकीकरण करावे.

यामुळे बुरशीजन्य रोगांचा धोका कमी होतो.

लागवड करताना कंदांना टोक वर आणि मुळे खाली ठेवावीत. जर माती खूप ओलसर असेल तर थोडेसे रेती मिश्रण घालून कंदांचे कुजणे टाळता येते.

---

🌱 4. रोप लावण्याचे अंतर व खोली

ओळीत अंतर: 15–20 सेंमी

कंदांमधील अंतर: 10 सेंमी

खोली: 8–10 सेंमी

कंदांची मांडणी चौकोनी किंवा पट्ट्यांच्या पद्धतीने करावी. यामुळे पाणी व्यवस्थापन व तणनियंत्रण सोपे होते.

शेताचा उतार थोडासा ठेवावा म्हणजे पाणी वाहून जाते आणि साचत नाही.

---

💧 5. पाणी व्यवस्थापन

केशर पिकाला जास्त पाण्याची गरज नसते, पण ओलावा कायम ठेवणे आवश्यक असते.

पहिल्या लागवडीनंतर हलकं पाणी द्यावं आणि नंतर फुलोऱ्याच्या काळातच सिंचन करावं.

जर पाणी साचलं तर कंद कुजतात, म्हणून ड्रिप इरिगेशन सर्वोत्तम उपाय आहे.

हवामान कोरडे असल्यास दर ७ ते १० दिवसांनी हलके पाणी द्यावे.

---

🌾 6. तणनियंत्रण व शेती देखभाल

केशर शेतीत तणांची वाढ मोठी समस्या ठरते कारण तणांमुळे पोषकद्रव्यांची स्पर्धा वाढते.

लागवडीनंतर दर २०–२५ दिवसांनी हलकी कोळपणी करावी.

तणनाशकांचा वापर टाळून हाताने तण काढल्यास केशराची गुणवत्ता टिकते.

फुलोऱ्याच्या काळात शेतातील तण पूर्णपणे स्वच्छ ठेवावे

तसेच, ज्या ठिकाणी कंद उगवत नाहीत तिथे नवीन कंदांची भर घालावी म्हणजे उत्पादन घटत नाही.

🌼 7. लागवडीनंतरची काळजी

लागवडीनंतर २५–३० दिवसांनी कोंब बाहेर येतात.

या काळात शेतीत योग्य ओलावा, सूर्यप्रकाश व कीडनियंत्रण याकडे विशेष लक्ष द्यावे.

फुलोरा सुरू झाल्यावर शेतात चालणे टाळावे कारण केशर फुलं अतिशय नाजूक असतात.

---

🧭 निष्कर्ष

केशर लागवड ही विज्ञानाधारित शेती असून प्रत्येक टप्प्यात सूक्ष्म नियोजन आवश्यक असते.

कंदांची निवड, योग्य वेळेची लागवड, ओलावा नियंत्रण आणि तणमुक्त शेती ही उच्च दर्जाच्या केशर उत्पादनाची गुरुकिल्ली आहे.

या तंत्रांचा अवलंब करून शेतकरी कमी क्षेत्रात अधिक उत्पन्न मिळवू शकतो.

पुढील पोस्टमध्ये आपण पाहूया 👉 “केशर शेतीतील सिंचन आणि खत व्यवस्थापन”